Bitkilerin toplam kuru ağırlığının % 5-30' unu azotlu organik bileşikler meydana getirir. İsminden de anlaşılacağı üzere bu organik maddelerin içinde karbon, hidrojen, oksijenden başka azot da bulunur. Ayrıca kükürt ve fosfor içerir. Bu grupta proteinler ve aminoasitler yer alır.
Aminoasitler
Bir aminoasit, her zaman en az bir karboksil (-COOH) ve birden fazla amino (-NH2) grubunu kapsar. Bu nedenle nıonokarbon asitlerinin (yağ asitleri) karbon zincirindeki metil grubu hidrojenlerinden birinin yerine amino grubunun girmesiyle oluşur. Oluşan en basit aminoasit gli¬serindir.
Metil grubu CH3 - COOH NH2 CH2 - COOH
Asetik asit Glisin
ve
(monokarbon asit)
R —- CH - COOH genel formülü ile gösterilir.
NH2
Burada R, değişik maddelerin girmesiyle çok değişik yapıları ortaya çıkaracağını gösterir. Yağ asitlerinin karboksil grubuna bağlanan kar¬bon atomları sırayla alfa (a) ve beta ( (3) gibi Yunan harfleriyle işaretlenir. Bugün 20 adet aminoasit tespit edilmiştir. Bunlar glisin, ala-nin, valin, leusin, izoleusin, serin, treonin, fenilalanin, tirosin, tirptofan, sistin, sistein, metionin, prolin, hidroksiprolin, aspartik asit, glutamik asit, histidin, arginin ve lisin' dir. Aminoasitlerin değişik şekillerde ve sayıda bağlanmasından proteinler meydana gelir.
Proteinler
Proteinler, % 50 karbon, % 7 hidrojen, % 16 azot ve % 23 oksijenden oluşur. Su ile birlikte hücre protoplazmasımn esas yapı taşını oluşturur. Bununla beraber en çok tohumlarda depo edilmiş gıdalar o-larak yer alır. Hücrede bulunan proteinler ile depo edilmiş proteinler arasında yapı farklılığı bulunur. Hücrede bulunan proteinler daha karmaşık yapıdadır. Depo edilmiş proteinler gibi kolay kolay ekstrakte (çözeltiye geçirme) edilemez.
Proteinler suda, sulu nötr tuz çözeltilerinde, sulu asitlerde, sulu baz¬larda ve % 70-80 alkol çözeltilerinde kolayca çözünür. Proteinler hidroli¬ze olabilir. Yani asitler, alkoller ve enzimlerle karşılaştıklarında su ala¬rak parçalanır. Bu olayın gerçekleşmesi durumunda önce proteazlar ve daha sonra peptonlar, polipeptidler, dipeptidler, en son ürün olarak da aminoasitler ortaya çıkar. Proteinler üç gruba ayrılır. Bunlar "basit" "bileşik" ve " basit + bileşik " proteinlerdir.
Birinci gruptaki basit proteinlere albuminler, globulinler, glutelinler, prolaminler, histonlar ve provitaminler girer.
İkinci gruptaki proteinler içinde nükleoproteinler, glikoproteinler, kromoproteinler, fosfoproteinler ve liptoproteinler bulunur.
Üçüncü grup proteinler ise, basit ve bileşik grup proteinlerin birleşmesiyle oluşur. Bunların primer olanları proteanlar, meta-proteinler ve kuagule olmuş proteinlerdir. Sekonder proteinler ise pro¬teazlar (albumozlar), peptonlar ve peptidlerdir.